Τί είναι Γιόγκα
Η λέξη yoga προέρχεται από τη σανσκριτική ρίζα yuj, που σημαίνει ένωση. Η άσκηση των στάσεων και η αναπνοή με επίγνωση αναπτύσσει αρμονία, ενοποιεί το νου, το σώμα και το πνεύμα και βοηθά να κατανοήσουμε τη φύση μας.
Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη διδασκαλία του, ο B.K.S.Iyengar είπε ότι «η καθαρή παραδοσιακή γιόγκα προέρχεται από τους προγόνους μας, από τους δασκάλους μας, από τον Patanjali».
Ο Patanjali έζησε στην Ινδία πριν από περίπου 2500 χρόνια. Ήταν σοφός και λόγιος, έγραψε κλασικά κείμενα για τη Σανσκριτική γραμματική και την Ιατρική, καθώς και τους Yoga Sutras (Αφορισμοί της γιόγκα), την πρώτη γραπτή έκφραση γιογκικής φιλοσοφίας. Πριν από αυτόν η γιόγκα ακολουθούσε μια προφορική παράδοση, που περνούσε προσωπικά από το δάσκαλο στο μαθητή.
Σε 196 λακωνικούς αφορισμούς, οι Yoga Sutras του Patanjali περιγράφουν το μονοπάτι – γιογκικό ταξίδι προς την ολοκλήρωση. Στο πρώτο κεφάλαιο η γιόγκα περιγράφεται ως “η παύση των διακυμάνσεων του νου”. Αυτή η φράση συμπυκνώνει τόσο την πρακτική άσκηση όσο και τον υπέρτατο στόχο της γιόγκα. Τα μέσα για την επίτευξη του στόχου είναι εξίσου σημαντικά όσο και ο ίδιος ο στόχος.
Ο Patanjali ορίζει τα μέσα αυτά ως τα “8 μέλη” (astanga) ή στάδια της γιόγκα. Αν και αυτό το οκταπλό μονοπάτι – γιογκικό ταξίδι είναι διαδοχικό, τα 8 μέλη είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Το ταξίδι ξεκινά με τα δύο πρώτα μέλη, που δίνουν τις κατευθύνσεις για την προσωπική και την ηθική συμπεριφορά. Πρόκειται για τα Yama (κανόνες που αφορούν τη σχέση μας με τους άλλους και τη συμπεριφορά μας απέναντι σε αυτούς) και τα Niyama (κανόνες για τη σχέση που πρέπει να έχουμε με τον εαυτό μας). Το τρίτο και τέταρτο στάδιο, η Asana (στάσεις σώματος) και η Pranayama (έλεγχος αναπνοής), αντιστοιχα, είναι αυτά που συνήθως διδάσκονται στις σχολές γιόγκα του δυτικού κόσμου και που, σε συνδυασμό με τα 2 πρώτα, προσφέρουν ένα όχημα που μπορεί να μας μεταφέρει στην πιο εσωτερική αναζήτηση,στα επόμενα μέλη της γιόγκα, δηλ την Pratyahara (απόσυρση των αισθήσεων), τη Dharana (συγκέντρωση), και τη Dhyana (διαλογισμός), και έτσι να μας δείξουν το δρόμο προς τη Samadhi, δηλ την αυτοπραγμάτωση και φώτιση που οδηγεί σε πλήρη ελευθερία στο τέλος του γιογκικού ταξιδιού.
“Η γιόγκα κάνει έναν έντιμο ασκούμενο μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα”, λέει ο Iyengar.“Αναπτύσσει μια αίσθηση ενοποίησης και ταύτισης μεταξύ ανθρώπου και φύσης, ανθρώπου και ανθρώπου, και ανθρώπου και Σύμπαντος”.
Τί είναι η Iyengar Yoga
Η Iyengar yoga απευθύνεται σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας ή φυσικής κατάστασης. Η τακτική άσκηση ενισχύει την ευλυγισία, τη δύναμη και την αντοχή, βελτιώνει τη στάση του σώματος και τη συγκέντρωση, και ηρεμεί το νου. Έτσι προάγεται η συνολική υγεία του ατόμου.
Η τεχνική της Iyengar yoga δίνει έμφαση στην ακρίβεια και την ευθυγράμμιση. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικότερο οι στάσεις της γιόγκα (asanas) να γίνονται σωστά, από το να πραγματοποιούνται πολλές στάσεις στη διάρκεια μιας συνεδρίας. Ο ασκούμενος μαθαίνει να δουλεύει εξατομικευμένα, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς που του θέτει το σώμα του (τραυματισμούς, φυσική αδυναμία λόγω προχωρημένης ηλικίας, κλπ). Με αυτόν τον τρόπο οι στάσεις εκτελούνται πάντοτε με ασφάλεια.
Ο χρόνος παραμονής στις asanas είναι μεγαλύτερος από ό,τι σε άλλα είδη γιόγκα. Έτσι δίνεται η δυνατότητα σε μυς που είναι πιασμένοι και σφιχτοί να χαλαρώσουν και να επιμηκυνθούν. Επίσης, παραμένοντας περισσότερο χρόνο στη στάση, ο ασκούμενος αναπτύσσει την επίγνωσή του, καθώς συνειδητοποιεί ποια σημεία του σώματός του δεν δουλεύουν και ποια, αντιθέτως, δουλεύουν σε σημείο εξαντλησης. Με την τακτική άσκηση ο ασκούμενος τελικά μαθαίνει να ισοκατανέμει τον “φόρτο εργασίας” σε όλους τους μυς & τις αρθρώσεις του σώματός του, κάνοντας την άσανα κυριολεκτικά μια “θέση σταθερή και ευχάριστη” (όπως άλλωστε είναι ο ορισμός που δίνει στη λέξη “asana” ο Πατάντζαλι – βλ. παραπάνω).
Κάποιες φορές χρησιμοποιούνται βοηθήματα όπως κουβέρτες, ιμάντες και τουβλάκια για να βοηθήσουν τον ασκούμενο να αναπτύξει την κατανόησή του ή για όποιον δυσκολεύονται να φτάσει στην τελική θέση της asana λόγω τραυματισμών ή σωματικών περιορισμών. Με το που “κατακτάται” μία άσανα, ο ασκούμενος προχωρά σε μια άλλη, πιο προχωρημένη. Έτσι επέρχεται η πρόοδος, καθώς πάντα χτίζεται μια σταθερή βάση πριν προχωρήσει κανείς σε πιο απαιτητική δουλειά.
Οι αρχάριοι ξεκινούν με όρθιες θέσεις και σταδιακά εισάγονται σε ένα ευρύτερο φάσμα από θέσεις καθιστές και ύπτιες, μπροστινές εκτάσεις, αναστροφές, στροφές, οπίσθιες εκτάσεις και ισορροπίες στα χέρια. Κάθε μία από αυτές τις γενικές κατηγορίες στάσεων γιόγκα εστιάζει σε διαφορετικά μέρη του σώματος (αν και η δουλειά που επιτυγχάνεται ασκώντας κάθε μία κατηγορία ξεχωριστά βοηθά στη βελτίωση των υπόλοιπων στάσεων, αλλά και του συνόλου του σώματος) και έχει διαφορετικές ιδιότητες: υπάρχουν asanas που δυναμώνουν & «γειώνουν» (πχ οι όρθιες), asanas που διεγείρουν (πχ οι οπίσθιες εκτάσεις) και asanas που χαλαρώνουν (πχ οι μπροστινές εκτάσεις).
Στο τέλος μιας συνεδρίας Iyengar Yoga αφιερώνεται πάντα χρόνος στη χαλάρωση. Όταν το σώμα γίνει αρκετά δυνατό ώστε να μπορεί κανείς να παραμείνει καθιστός ή ξαπλωμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να διασπάται η προσοχή του, οι μαθητές διδάσκονται pranayama (γιογκική αναπνοή).
Η Iyengar yoga χαρακτηρίζεται συχνά ως εν ενεργεία διαλογισμός («meditation in action»), καθώς ο ασκούμενος καταφέρνει να παραμένει παρών στην παρούσα στιγμή, παρατηρώντας όσο το δυνατόν περισσότερα σημεία του σώματός του, προκειμένου να παραμείνει σταθερός στη σωματική στάση (άσανα).
B.K.S. Iyengar (1918 – 2014)
Ο Bellur Krishnamachar Sundararaja Iyengar γεννήθηκε στην Ινδία στις 14 Δεκεμβρίου 1918. Είναι ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους γιόγκα παγκοσμίως. Τον έχουν αποκαλέσει «Μικελάντζελο» της γιόγκα, ενώ το περιοδικό Time τον συμπεριέλαβε στους 100 ανθρώπους που έχουν επηρεάσει περισσότερο τον κόσμο. Έγραψε βιβλία τόσο για την πρακτική όσο και για τη φιλοσοφία της γιόγκα. Το βιβλίο του Light on Yoga, που κυκλοφόρησε το 1966, έχει πια γίνει κλασικό, και θεωρείται η βίβλος της γιόγκα.
Πέρασε την παιδική του ηλικία μέσα στη φτώχεια και την ασθένεια. Ξεκίνησε να ασκείται στη γιόγκα ως έφηβος, με το σώμα του αδύναμο και δύσκαμπτο. Σύντομα όμως ανακάλυψε ότι οι στάσεις της γιόγκα βελτίωναν την υγεία του. Ξεκίνησε να διδάσκει το 1936. Μέσα από την αφοσιωμένη πρακτική άσκηση ανέπτυξε το δικό του σύστημα διδασκαλίας της γιόγκα. Μέχρι το θάνατό του, ακόμα και στην προχωρημένη ηλικία των 96 ετών, έκανε καθημερινή πρακτική.
Η μέθοδός του βοήθησε να εξαπλωθεί η γιόγκα πολύ πέρα από την Ινδία. Η τεχνική του έχει να κάνει πρωτίστως με τη σωματική άσκηση, εστιάζοντας στην ακριβή ευθυγράμμιση του σώματος. Όμως τα αποτελέσματα της σωματικής άσκησης έχουν έντονη επίδραση στο νου. Όπως εξηγεί ο ίδιος: “όταν έφυγα από την Ινδία και πήγα στην Ευρώπη & την Αμερική [τη δεκαετία του 1950], το κοινό με ανοιχτό το στόμα παρακολουθούσε τις επιδείξεις των asanas, πιστεύοντας ότι πρόκειται για κάποια μορφή τέχνης στην οποία κάνουμε διάφορα παράξενα πράγματα με το σώμα μας. Αυτές οι ίδιες asanas σήμερα έχουν αγκαλιαστεί από πολλά εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, και τα σωματικά και θεραπευτικά τους αποτελέσματα είναι ευρέως αναγνωρισμένα”.
Το δώρο του B.K.S.Iyengar ως δασκάλου είναι ότι έκανε τη γιόγκα προσβάσιμη ακόμα και σε ανθρώπους με σοβαρά προβλήματα υγείας, με τη χρήση βοηθημάτων (props). Η προσέγγιση αυτή άλλαξε τον τρόπο που διδάσκεται η γιόγκα παγκοσμίως. Όπως λέει ο ίδιος, η άσκηση είναι για όλους: «Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο θέλουν απλά πράγματα: υγεία για το σώμα και το νου, κατανόηση και σοφία, γαλήνη και ελευθερία. Συχνά οι τρόποι με τους οποίους αναζητούμε αυτές τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους λόγω των διαφορετικών απαιτήσεων της ζωής. Η γιόγκα, όπως την αντιλήφθηκαν οι αρχαίοι σοφοί, έχει σχεδιαστεί για να ικανοποιεί αυτές τις ανάγκες στο σύνολό τους. Στόχος είναι να αποκτήσουμε την ακεραιότητα του όλου – ενοποίηση και αίσθηση ενότητας με τον εαυτό μας, και κατά συνέπεια με ό,τι υπάρχει πέρα από μας. Γινόμαστε ο αρμονικός μικρόκοσμος στο σύμπαν».
Η διαδικασία είναι μεταμορφωτική: «Η γιόγκα σου επιτρέπει να ανακαλύψεις ξανά μια αίσθηση ολότητας στη ζωή σου, όπου δε νιώθεις ότι συνεχώς προσπαθείς να συνταιριάξεις τα σπασμένα κομματάκια. Η γιόγκα σου επιτρέπει να βρεις εσωτερική γαλήνη που δεν διαταράσσεται από τους ατέλειωτους αγώνες και τα άγχη της ζωής. Η γιόγκα σου επιτρέπει να βρεις ένα νέο είδος ελευθερίας που μπορεί να μη γνώριζες καν ότι υπάρχει. Για τον γιόγκι, ελευθερία σημαίνει να μην ταράζεσαι από τις «δυαδικότητες» της ζωής, πχ. τα πάνω και τα κάτω, τις χαρές και τις λύπες. Συνεπιφέρει την αταραξία και τελικά σε κάνει να συνειδητοποιήσεις ότι υπάρχει ένας εσωτερικός γαλήνιος πυρήνας στην ύπαρξη του καθενός που ποτέ δε χάνει την επαφή με το απαράλλακτο και αιώνιο άπειρο».
Ο B.K.S.Iyengar άφησε το φυσικό του σώμα στις 20 Αυγούστου 2014, σε ηλικία 96 ετών. Μέχρι τότε ζούσε στην Πούνα της Ινδίας, ακριβώς δίπλα στο Ινστιτούτο που έφτιαξε ο ίδιος. Δύο από τα παιδιά του, του η Geeta και ο Prashant, συνεχίζουν την παράδοση της διδασκαλίας και της συγγραφής έργων για τη γιόγκα.
Γιώργος Μπατιστάκης
Πιστοποιημένος Δάσκαλος Iyengar Yoga (J.Intermediate 3)
Yoga Shala Εξαρχείων, Αθήνα
